THE CONSTRUCTION OF A NATION IN POST-COLONIAL TIMES – LITERATURE, IDEOLOGY AND NATIONAL IDENTITY

Paper written for the course English for Academic Purposes II, professor Andrew Packett (University of Coimbra, 2007)

In this paper, I will explore the theoretical foundations of the assertion that post-colonial Angolan literature functions as an instrument in service of the construction of a national identity through the invocation of ideology. The area post-colonial studies applied to lusophone African literature is, unfortunately, very limited (Mafalda Leite, 2003: 5). First of all, I will discuss the assumption that literature influences the construction of a national identity; thereafter, we will see how this functions in the context of contemporary Angola. Thirdly, there will be made a distinction between two types of ideologies, inclusive and progressive ideologies, which I presume will be clearly distinguishable in post-colonial Angolan literature.

The concept of national identity had been widely studied, by academics of the most diverse fields. In this paper, we will make certain assumptions based on the social constructivist school. According to this interdisciplinary approach, the nation is an imagined community[1], a social construction that is the result of a dialogical process of interaction between individuals, institutions and practices (Sarup, 1996: 11). Accordingly, any national identity, or the sense of belonging and self-consciousness furnished by the state and various other factors, is negotiable, fluid and subject to change by dominant cultural elements and practices. When we assume, furthermore, that ‘it is in the construction of a narrative, the making and telling of a story, that we produce the self’[2] (Sarup, 1996: 46), we can easily agree with Patrick Chabal, according to whom ‘literature is a central component of the cultural identity of all modern nation-states […] therefore, modern literature is best understood historically as one of the most important forms of cultural output in and through which a nation-state becomes identified’ (Chabal, 1996: 4).

Angola as a nation-state is the product of the imposition of borders by the Portuguese; different tribes, speaking different languages, suddenly became considered as belonging to one and the same category – Angolans. The colonial experience and perhaps even more the wars following it, have profoundly disturbed the conception of the self in Angola. In fact, the only thing the variety of peoples of Angola have in common, is the (post-)colonial experience; only during the war of independence ‘ethnic, local and national identities have become intertwined’ (Brinkman, 2003: 219). According to both politicians[3] and academics, the Angolan national identity ‘continues to be an intellectual construction wanting to be a national one’ (Mata, 2002b: 2). Thus confirm Figueiredo and Gerheim Noronha: ‘identity only becomes an issue when it is in crisis, when something which is supposed to be fixed, coherent and stable is dislocated by the experience of doubt and uncertainty’ (Figueiredo & Gerheim Noronha, 2005: 191). In these times, national literature, a means of consolidating a shared context between civilians of a country, becomes an especially effective medium for dealing with the experience of a vacuum of identity by the construction of a inter-subjectively conception of the self. According to Inocência Mata, the construction of this conception is a process marked by the recent past ‘because the nature of the social and human relations are generated in a situation of imminent colonialism’; therefore, ‘literature constantly functions as a (re)writing of either the colonial or the post-colonial reality’ (Mata, 1995: 30), to try and overcome the inflicted traumas. Everything points to the conclusion that postcolonial Angolan literature will reflect these preoccupations with the colonial experience and the following process of identity building.

Constructing a national identity means, as we have seen, offering citizens a sense of belonging. One widely practiced way of reaching that goal has been by invoking ideology. Ideology, or the abuse thereof in pursue of political power, has been responsible for countless deaths and divisions between family members and regions in Angola.[4] Nevertheless, Angolan authors, politicians and intellectuals continue to recur to ideology for the purpose of constructing a national identity, thus expressing the desire or even the necessity of a commonly shared project, of an ideological banner, that is capable of uniting the Angolan citizens. Ideology, being based on an incontinence shared by a community, furnishes a common goal and, thus uniting individuals, influences the conception they have of their identity. Madruga Dantas explains how literature can serve furnish that ideological banner: ‘impelled by the desire to create a new reality in contraposition of the one imposed by colonial politics, Lusophone African literatures […] emerge marked by the signs of utopia. Signs […] that persist still today, in spite of the conquered independence, in the dealing with conflicts of diverse nature that still haven’t been solved’ (Madruga Dantas, 1).

We here distinguish between two different kinds of ideology, based not only on various studies concerning the expression of national identity in Angolan literature[5], but also on a variety of Angolan post-colonial literary works[6]. The first kind of ideology is inclusive ideology, by which I mean distinctions as nationalism and ethnicity, which fit in the traditional and political definition of ideology; these ideological projects provide whoever adheres to it with an identity, at the same time differentiating and alienating who does not: since inclusive ideologies are based on the concept of difference and the philosophical distinction between the Self and the Other, they exclude as much as they include. According to Inocência Mata, in Angola inclusive ideology is consciously invoked in service of the national project: ‘categories like class, culture, ethnicity – objective denominators of that constitute the links of association between the individual and his community, categories which, in harmony, configure the present identity (or identities) or are symbolically connected for the construction of an identity which is being made national’ (Mata, 2002b: 2).

One type of inclusive ideology which has been practiced and thus studied intensively is ethnicity, by Ellis Cashmore defined as ‘a conscious aggregation of persons united or closely related by shared experiences’ (Cashmore, 1996: 196), an imagined community which in Angola represents an essential component of the identitary configuration that constitutes the individual (Serrano, 1992: 86). The Angolan individual confirms itself as forming part of an ethnic collective, of a ‘hierarchy of structures based on criteria of ancientry’ (Ibidem, 1). Frequently, as a reaction to material conditions, ethnicity has been deployed in Angola as a means of advancing interests of distinct groups (Cashmore, 1996: 198 & 201). Therefore, ‘while nationalism has been by and large evaluated as a positive force, ethnic identity was often seen as primitive and negative: « tribalism » would divide the nation.’ (Brinkman, 2003: 197)

Because the Angolan individual defines himself foremost as being part of an ethnic community, the national project is still precarious. It is exactly nationalism, or the legitimacy of the state for representing the nation, that constitutes the second inclusive ideology that will be discussed here. Nationalism only works because it is based on national identity (Sarup, 1996: 130) If we would define a nation as a human group united by the consciousness of its unity and a desire to live together, according to Carlos Serrano, this concept might be confused with that of ethnicity (Serrano, 1992: 87). Nationalism, like ethnicity, is an (inter)subjective reality, constituted by the body of individuals that shares not just a sentiment of nationality but also a historical and political consciousness – it is there that ethnicity distinguishes itself from nationality, and it is in the battle of the various ethnic groups against the colonists that these two concepts unite.

However, nationalism is a problematic concept in the Angolan case, because the Angolan nation was imposed on whoever lived inside what the Portuguese delimitated as being a country. The imagined community ‘Angola’ was formed based on denomination by the Portuguese; to resist their domination, it was imperative to form a front which would not be dividable into pro- and contra-portuguese; the different ethnicities recognised one another in their being dominated and united themselves in their protests. But the cohesion of the nation, still fragile, became an extremely problematic issue when the battle against the Portuguese turned into a battle for national power between various ethnic groups, from different regions; at that moment the issue arose of what exactly it is that the Angolans share, besides the scars left behind by the Portuguese. The cleavages between ethnic groups, an essential division when trying to understand the notion of identity that an Angolan has, still represents a constant tension with the national objective, or, as writes Carlos Serrano: ‘the biggest part of the African states are multi-ethnic and [this] cannot be forgotten when one aspires to transform an independent country into a nation, that is, into a political unity identified as a political project, a State’ (Serrano, 1992: 85). Ethnicity and nationalism are both inclusive ideologies that, even though they function on a different level, leave little space for one another.

But these inclusive ideologies, while they are being invoked and practiced, are being threatened in their effectiveness due to the disintegration of their fundaments by the effects of globalization, which results in certain aspects of post-colonial literature, which ‘has come to destabilise the captivating aspects of an identity claimed national, appealing to a ‘subjective consciousness’, individual, pursuing and trying to fixate the diverse historical memories through fragmentary figurations’. (Mata, 2002b: 2) Partly in reaction to this disintegration, partly due to local developments, new forms of ideology have developed, forms which I here call progressive ideologies.

In this era of globalization, Africa is still an historical-cultural space very different than Europe; and where the two diverge, the Angolan intelligentsias want to differentiate themselves in order to construct a national identity which takes its distance from the colonial experience. Therefore, another definition of ideology might be necessary to clearly captivate the unity of the country and of the ideological projects there expressed; it has to be a definition of ideology which is not imposed ‘from outside’ but which arises from comprehension of the local context, taking in account intrinsically Angolan values without being closed and turned inside. An ideology based on these presuppositions I call progressive. This category of ideologies opposes itself to inclusive ideologies for not being based on the inclusion of individuals for sharing a vision or common goal, but for the sharing of an open source attitude, which might not be defined that clearly, but which at least permits dialog and interaction between individuals, whatever their identitary context might be. I will here treat one example of progressive ideology: hybridism.

Hybridism is a concept proposed by amongst others Stuart Hall, and evolves around the idea that ‘the construction of identities in times of post-modernism is inevitably a process in becoming, impure and hybrid’ (Coser, 2005: 172). In Angola, hybridism still is a theoretical utopia; furthermore, because of the long duration of the Portuguese colonization, ‘the stereotype of the colonized has not had the closure which has been attributed to the British Empire […] the sexual penetration converted into territorial penetration and racial interpretation originated fluctuant significants.’ Boaventura Sousa Santos, which has extensively studied the Portuguese colonialism, concludes that ‘the experience of ambivalence and of hybridism between colonist and colonized, far from being a post-colonial claim, was the experience of the Portuguese colonialism during long periods’ (quoted in Mafalda Leite, 2003: 14).

The relation between the (ex)colonist and the (ex)colonized is ambiguous, and it is generally very difficult to categorize works, authors and identities. Thus, the colonized ‘which ‘metaphorizes’ in itself the hybridism of the Portuguese colonial configuration’ cannibalizes the Portuguese language, a process of which Luandino Vieira is a symbolic example (Mafalda Leite, 2003: 15-16). Mafalda Leite observes that ‘the majority of Angolan writers are assimilated, a significant part is of European ascendancy, almost all of them are from urban areas, without direct contact with the countryside, and they do not dominate, save some rare exceptions, the African languages’ (Mafalda Leite, 1995: 9). Said in a more optimistic manner: the Angolan authors are already good examples of the progressive ideology ‘hybridism’: they reunite in themselves characteristics of both Portugal and Angola, of black and white, of metropolis and province. Authors differ in the point they take on the here mentioned continuums.

To resume, in this paper, I have tried to show how Angolan literature can be mobilized as a vehicle for ideology, which in turn is a brick in the wall that we call national identity. I have shown that literature is a legitimate tool in the construction of national identity, and that this process is especially actual in the case of Angola. Furthermore, I have shown two types of ideologies which one could come across in present-day Angolan literature: inclusive ideologies, of which I have given the examples of nationalism and ethnicity, and progressive ideology, with the example of hybridism. The Angolan national identity is far from consolidated, and it will take a long time and many an ideological battle before things are settled.

Bibliography

Brinkman, I.

2003 War and Identity in Angola, two case-studies, in: Lusotopie 2003, p. 195 – 221

Carr, E.H.

1981 The Twenty Years’ Crisis, New York: Palgrave

Cashmore, E.

1996 Etnicity, em E. Cashmore (ed.), Dictionary of Race and Ethnic Relations. Fourth edition. London: Routledge (tradução portuguesa, p. 196 – 203)

Chabal, P.

1996 The Post-Colonial Literature of Lusophone Africa, Londen: C. Hurst & Co. Publishers

Coser, S.

2005 Híbrido, Hibridismo e Hibridização, em E, Figueiredo (org.) Conceitos de literatura e cultura, Juiz de Fora: Universidade Federal Juiz de Fora, p.163 – 188

Figueiredo, E. e Gerheim Noronha, J.M.

2005 Identidade Nacional e Identidade Cultural, em E, Figueiredo (org.) Conceitos de literatura e cultura, Juiz de Fora: Universidade Federal Juiz de Fora, p.189 – 205

Leite, A. M.

1995 Empréstimos da Oralidade na Produção e Crítica Literárias Africanas, publicado pela União dos Escritores Angolanos, www.uea-angola.org (página visitada 30-05-07)

2003 Literaturas Africanas e Formulações Pós-coloniais, Lisboa: Edições Colobri

Madruga Dantas, E.

Literatura, território e questões sobre hibridismo, publicado pela União dos Escritores Angolanos, www.uea-angola.org (página visitada 01-06-07)

Mata, I.

1995 A periferia da periferia, em Discursos, 9, p. 27 – 36

1999 Pepetela e as (novas) margens da nação angolana, texto apresentado no VI Congresso Internacional da Associação Internacional de Lusitanistas, Rio de Janeiro

2002a A imagem da Terra na literatura angolana: uma viagem ao rizoma da nação literária, em: Mar além, no. 1, p. 7 – 17

2002b A actual literatura angolana: pontes ligando gerações, estéticas em rupturas, publicado pela União dos Escritores Angolanos, www.uea-angola.org (página visitada 28-05-07)

Pepetela

1992 A Geração da Utopia, Lisboa: Publicações Dom Quixote

Sarup, M.

1996 Identity, Culture and the Postmodern World, Edinbrugh: Edinbrugh University Press

Serrano, C.M.H.

1992 O processo da constituição dos estados nacionais em África, em: FUNDAP. (Org.). Seminários FUNDAP - Países africanos de língua oficial portuguesa: reflexões sobre história, desenvolvimento e administração. São Paulo: FUNDAP, p. 85 - 102

Sousa Santos, B. de

1994 Pela Mão de Alice – o Social e o Político na Pós-Modernidade, Porto: Edições Afrontamento

---

[1] For a classical though still actual overview of the social constructivist school, see The social construction of reality (1966) by Peter L. Berger and Thomas Luckmann

[2] All quotations have been translated from Portuguese by the author of this paper.

[3] For explicit references to the political wish of consolidating a national identity, see for example Dos Santos, J.E., Opening Address by President José Eduardo dos Santos to the 3^rd Symposium on National Culture, Luanda, 11 September 2006

[4] For vivid testimonies hereof, see for example Brinkman, 2003 and Pepetela, 1992.

[5] See bibliography.

[6] Exemplary are Geração da Utopia by Pepetela (1992) and O Livro dos Rios by José Luandino Vieira (2006).

DE JOODSE VICTIMIZATIE IN NEDERLAND

Peer Schouten (2005)

1 Inleiding

De vraag die ik in dit essay probeer te beantwoorden, is waarom de ‘victimizatie’ van Joden zo hoog was in Nederland. Van de ongeveer 140.000 Nederlandse Joden hebben er slechts 35.000 de oorlog overleefd. Welke factoren hebben daartoe bijgedragen? Ik zal bij het formuleren van mijn antwoord uitgaan van rea-listische aannames over de mens, en de gebeurtenissen verklaren als een product van het nastreven van ei-genbelang. Geen enkele variant van het realisme verklaart de victimizatie in Nederland afdoende; tezamen genomen bieden de realistische scholen een uitputtender verklaring. De belangrijkste realistische elementen die mijn verklaring ondersteunen zijn de realistische focus op continuïteit, de Machiavelliaanse aanname dat sociale interactie voortspruit uit de materiële en psychologische behoeften van het individu, en het door Rousseau voorgestane idee dat het nastreven van belangen de bron van conflicten is (Doyle, 198 – 199). De andere, niet-ideologische pijler waarop mijn verklaring steunt, heeft betrekking op de sociaal-politieke en institutionele omstandigheden in Nederland gedurende de oorlog.

Maar allereerst een definitie van de term ‘victimizatie’: deze is door Helen Fein, een van de belangrijkste onderzoekers van het Joodse decimeren tijdens Holocaust, in 1972 geopperd. In het Engels is de term vic-timization; de letterlijke vertaling zou zijn ‘slachtoffering’. Ik hanteer in het vervolg het anglicisme ‘victimizatie’. De term staat voor het percentage vooroorlogse Joden dat de oorlog overleefde. Aangezien de ver-schillen in victimizatie per land geen weerslag is van de wens van de dader (de Nazi´s wilden immers alle Joden uitroeien) moet het door andere factoren bepaald zijn. In dit essay is de vraag dus nogmaals waarom dat percentage in Nederland zo hoog was. Voor dat we deze vraag zullen beantwoorden, eerst iets over de bij genocide betrokken partijen.

1.1 De toeschouwer als actor

Genocide lijkt een aangelegenheid van twee partijen, net als oorlog volgens Clauzewitz een zaak tussen twee partijen is. In oorlog zijn de partijen de aanvallende en de aangevallene; bij genocide zouden de partij-en de dader en het slachtoffer zijn. Helen Fein stelt echter dat genocide geen ‘gesloten systeem’ van twee partijen is van beul versus slachtoffer. De aanname van twee partijen ‘verwaarloost de interactie tussen po-tentiële moordenaars, slachtoffers, medestanders, medeplichtigen en toeschouwers die aan genocide voor-afgaan’. (Fein, 1975: 1) Deze stelling laat de analytische ondoorzichtigheid zien van de realiteit. Om echter in analytisch zinvolle termen te kunnen spreken over genociden in het algemeen en de Holocaust specifiek, zullen we naast de dader en het slachtoffer hier een derde partij, de toeschouwer onderscheiden.

Wat is de relatie tussen deze drie partijen, en hoe is deze relevant om de hoge victimizatie in Nederland te verklaren? Fein toont aan dat landen waar de bevolking de dader tegenwerkte, de victimizatie om en na-bij de 0% lag. Werkte men echter mee of niet tegen, dan lag dat percentage dichter bij de 100%. (Fein, 1975: 2) De theorie wil dat de dader zal proberen het conflict te privatiseren in gebieden waar genocide geen geaccepteerde praktijk is om weerstand van de toeschouwer te voorkomen. Rwanda bijvoorbeeld kent een geschiedenis van massamoord; daar is genocide een veelvoorkomende als niet geaccepteerde praktijk. Het conflict werd daar niet geprivatiseerd.

De Nazi´s probeerden de Joden te segregeren, neer te zetten als aparte groep, door maatregels als bij-voorbeeld de jodenster. Om mobilisatie van de Nederlandse bevolking te voorkomen, lieten ze zo´n 20.000 met verzuilde Nederlanders gehuwde Joden in leven en maakten ze van Westerbork geen death camp. Daar besloten de Nazi´s toe om niet een van de zuilen tegen zich in het harnas te jagen. Er werd op deze manier bewust door de Duitsers omgegaan met de afvoer van Joden, teken dat men op mogelijk verzet van de toe-schouwer anticipeerde. (Fein, 1979: 286) Als genocide geen aanvaarde praktijk is, zoals in Nederland tussen 1938 en 1945, dan heeft interventie van de omgeving veel zin omdat het leidt tot een verhoogde benodigde inspanning van de dader. De toeschouwer is zelfs een sterkere partij dan de dader, zodra hij gemobiliseerd is. Het slachtoffer zal dus proberen de toeschouwer te mobiliseren; dat was in het geval van de Nederland-se bevolking echter lastig omdat de toeschouwer moeilijk te bereiken was voor het slachtoffer. In het ver-zuilde Nederland was de toeschouwer geen homogene groep, de verschillende zuilen waren ‘semi-perme-abele’ sociale groepen: naar buiten toe vertoonde een zuil één gezicht en gaf men heldere signalen af; om een zuil echter van buiten af te mobiliseren was vrijwel onmogelijk.

2 De verklaring

De hoge victimizatie impliceert dus dat de Nazi´s erin slaagden om de Joden te af te scheiden van de rest van de Nederlanders. Dit lukte om verschillende redenen. Het eerste deel van mijn verklaring daarvan rust op drie assumpties uit de realistische school: continuïteit door de onveranderlijke menselijke aard, eigen-belang als drijfveer van het handelen, en macht als legitimatie daarvoor. Het tweede deel van mijn verkla-ring berust op situationele factoren, die specifiek waren voor het Nederland van 1938 – 1945.

2.1a Rassentheorie

De eerste realistische reden voor de aannemelijkheid van een verhoogde victimizatie in Nederland heeft betrekking op continuïteit in het denken over rassen. West-Europese landen kennen een lange geschiedenis van kolonialisme buiten Europa. Met name in de 19^e eeuw vierde het imperialisme hoogtij. Ook maakte toen het sociaaldarwinisme opgang, dat werd ingezet als theoretische verantwoording voor de brute en sys-tematische rassendiscriminatie en in veel gevallen volkerenmoord overzees. Duitsland nam geen deel aan de koloniale expansie. Toen het echter in het begin van de twintigste eeuw in razend tempo moderniseerde, nam het tevens, geheel in lijn met de wet van de remmende voorsprong, dit gedachtegoed over – met het grote verschil dat Duitsland de raciale theorieën, die voorheen allen buiten Europa golden, nu op het Euro-pese vasteland projecteerde. Het wezenlijke verschil was dat de strijd nu niet tussen de geciviliseerde wereld en de wilden (die immers het sociale contract niet getekend hadden) daarbuiten ging, maar tussen volkeren. (Mazower, 1998: 77 – 78) De staat was volgens Hitler cum suis niet langer een expressie van het sociale con-tract, maar van de volkswil. De state of nature werd verplaatst naar binnen Europa, waardoor nu op het con-tinent de bruutheden geoorloofd waren die daarvoor alleen buiten Europa plaatshadden. Hitler: ‘Nature is cruel, therefore, we, too, may be cruel.’ (Hitler aangehaald in Lemkin, 1944: 94) Hiermee verwoordde Hitler wat imperialisten uit het Westen al een eeuw lang als uitgangspunt voor hun handelen namen. Glorificatie van het witte ras is een constant aanwezige factor geweest. Het enige dat de Nazi´s deden is het radicaliseren van dit idee en het toepassen ervan op Europa zelf.

Deze theoretische omwenteling is dus een kleiner verschil geweest voor de Europeanen dan wij zouden willen. Het Duitse racisme lag in het verlengstuk van het koloniale sociaaldarwinisme. De Joden waren, in tegenstelling tot de algemene aanname, nooit erg populair: ‘When large numbers of people had been shot, Jews had always been shot in disproportionate numbers. When massive expulsions had been planned, it was never intended that any Jews would be left behind. And when food had been scarce, Jews had always been the first to starve.’ (Browning, 2005)

Ook zo in Nederland. Volgens Fein ‘stuitte de opdracht om Joden uit te roeien niet op [structurele] weer-stand omdat het al voor lief werd genomen dat ‘zich ontdoen van’ de Joden een legitiem doel was … Aan-wezig antisemitisme verkleint de kans op verzet en verzet verlaagt de victimizatie. De Joden werden buiten-gesloten uit het nationale universum van verplichtingen’. (Fein, 1975: 54 – 59) Volgens dezelfde studie ver-toonde Nederland inderdaad al vanaf 1936 een vergrootte aandacht voor Nationaal Socialistisch georiën-teerde groeperingen. Ook Micheal Burleigh observeerde dat ‘de Nederlanders sinds halverwege de jaren ´30 al nauw samenwerkten met de Gestapo’. (Burleigh, 2000) Na de oorlog beklijven elementen van de Duitse manier van denken. In een oproep om collaborateurs uit te leveren en te straffen, worden de vol-gende zinnen gebruikt, die in de formulering sterk lijken op hoe de Duitsers het over de Joden hadden: ‘…ter bescherming van ons volk… voorkomen dat zij onze volksgeest vergiftigen’.

2.1b Eigenbelang

Het denken over rassen is een exponent van het nastreven van eigenbelang, volgens Rousseau de belang-rijkste oorzaak van conflicten. En inderdaad is het zo dat groepen mensen elkaar sinds mensenheugenis uitmoorden om zelf te kunnen overleven. In het Afrika en Noord-Amerika van de 19^e eeuw werkten de door de Europeanen overheerste stammen mee met het systematisch vermoorden van andere, concurre-rende stammen in dezelfde regio om daar zelf voordeel van te behalen. Totdat de overheerser hen zelf be-dreigde – dan zocht men aansluiting bij andere stam. Continuïteit in het menselijk gedrag wordt door men-selijke aard gewaarborgd, zoals Machiavelli al meende. In het verlengde hiervan stelden de Nazi´s de Joden voor als economische bedreiging voor de Nederlanders, en beschermden de zuilen alleen zichzelf, ze trok-ken niet één lijn in de oorlog waardoor de ‘toeschouwer’ gedifferentieerd was.

Als het er op aankomt, gaat het belang van de eigen groep boven dat van de andere groep. Het leverde veel voordeel op om met de Duitsers samen te werken: het verzekerde de economische elite van opdrach-ten; het verzekerde werknemers van een baan in economisch onzekere tijden en de politiek bewusten het vooruitzicht om met de overwinnaar samen te werken. Nederland had economisch belang bij de oorlog en industrialiseerde onder Duitse vleugels. De elite, die bij collaboratie het meeste belang had, pacificeerde de werknemers bovendien zodat werknemers hun mond liever hielden in economisch onzekere tijden. Deze ‘voordelen’ maakte het aantrekkelijk om de kosten van collaboratie voor zichzelf te bagatelliseren. Iedereen maakte stilzwijgend een utilistische berekening, waarbij, heel menselijk, de voorkeuren zich aanpasten aan de mogelijkheden die omstandigheden boden. En de Nazi´s speelden daar op in: ‘Nazi´s presenteerden vaak door ideologie gedreven beslissingen in termen van economische noodzaak aan de locale bevolking.’ (Browning, 2004) Als haat tegen Joden de norm wordt, betekent het dat dat de overlevingskansen ver-groot; wat de overlevingskansen vergroot wordt de richtlijn van gedrag. Collaboratie wordt zo begrijpelij-ker: men deelde heimelijk de assumpties van de Duitsers over de Joden, en had nog het vooruitzicht van winst ook wanneer men met de Duitsers collaboreerde: veiligheid en werk.

2.1c Macht

Het derde realistische element is alom aanwezig en behoeft geen nadere toelichting – macht als legitimatie voor het handelen: we do it. Why? Because we can. Het nastreven van eigenbelang wordt feitelijk slechts inge-perkt door het ontbreken van de capaciteit om het te doen. Het raciale beleid van de Nazi´s radicaliseerde op de momenten dat het Duitse militaire succes piekte, waarmee overwinning een drijfveer werd voor radi-calisering. In bewoording van Browning: ‘Triumph sets the stage for holocaust’. De macht van dader legitimeert de genocide ten overstaan van de toeschouwer. De gedachtegang van de Nederlanders moet zoiets zijn ge-weest als: ‘als ze winnen, zullen ze wel gelijk hebben’. Zo dachten de Nederlandse Joden aanvankelijk ook dat de Duitse Joden de straf van de Duitsers zelf en met recht op de hals hadden gehaald: ‘It can´t be possible that they´re just persecuting the Jews like that in Germany. They must be a bad type of person that´s involved, anyway.’ (Professor Daniels, aangehaald in Fein, 1979: 264) In economisch onzekere tijden is het beter aan te sluiten bij de overwinnaar.

Als dader machtig is dan volgt de toeschouwer, in dit geval de Nederlandse bevolking, gedwee. Boven-dien past men de voorkeuren aan aan de voorhanden zijnde mogelijkheden. De Nederlanders accepteerden de overheersing van de Duitsers op den duur als vanzelfsprekendheid: ‘over het algemeen toonde de bevol-king tegen 1942 onverschilligheid, gewend als men was aan de Duitsers en aan het zien van de Joden als slachtoffers.’ (Fein, 1979: 286) Maar ook de Joden in de kampen pasten zich aan aan de bestaande machts-structuur – ongeacht hun overweldigende aantallen vocht men ‘beslist niet tegen de SS; het was evenzeer en nog meer een strijd tegen zijn medegevangenen!’ (Kogon, 1945)

Tijdens de Tweede Wereldoorlog was Nazi-Duitsland inderdaad machtig, en Nederland fysiek machte-loos. Het enige wat de Nederlanders zouden kunnen doen, was verzet bieden. Maar in afwezigheid van een daadkrachtige leider, en het feit dat de resterende voorbeeldpersonen uit eigenbelang bepleitten om te col-laboreren met dader, compliceerden dat. De economische elite heeft zich, zoals de theorie voorspelt, staan-de gehouden na de oorlog. In de Trouw: ‘het bedrijfsleven werkte op grote schaal samen met de Duitse be-zetter … [na de oorlog] hield de elite elkaar de hand boven het hoofd.’ En zolang het eigenbelang redelij-kerwijs gediend was bij deze situatie, zou de toeschouwer, het Nederlandse volk, zich passief afzijdig hou-den.

2.2 Situationele factoren

De tweede pijler van mijn verklaring rust op situationele factoren. Nederland behoorde tot een van de be-zette landen, dat wil zeggen dat de invloed van het Reich er middelmatig was. Toch lukte het de Duitsers om een victimizatiepercentage te behalen dat gelijk stond aan dat van de gekoloniseerde gebieden als Polen of Duitsland zelf. Fein verklaart de verschillen per land allereerst aan de hand van de mate van Duitse be-heersing van het betreffende gebied, en daarna aan de hand van de weerstand die geboden werd door pu-blieke figuren, daarmee de kerkelijke en politieke elite bedoelend. Verschillen in deze twee onderling afhan-kelijke factoren bleken significant voor het percentage vooroorlogse Joden dat na de oorlog levend terug-keerde naar het eigen land. Nederland verschilde op wezenlijke punten van andere landen.

Aangezien de controle van de Duitsers over Nederland middelmatig was, zou verzet relatief veel ellende hebben kunnen voorkomen. Fein meent dat ‘hoe minder direct de Duitse overheersing was, hoe meer sig-nificant het effect van het verzet in het voorkomen van Joodse victimizatie.’ (Fein, 1975: 20) Vijf pagina´s later stelt Fein verder dat ‘de belangrijkste factor in het beperken van victimizatie de reactie was van de do-minante kerk – we zien dat het percentage Joodse overlevenden direct gerelateerd is aan de intensiteit van kerkelijk verzet’. De verzuiling in Nederland bood een perfect geoliede institutie om gestructureerd verzet te plegen. Waarom gebeurde dat dan niet? De kerk bleek aanvankelijk alleen geïnteresseerd in de belangen van de eigen zuil. Pas toen het grootste deel van de in totaal meer dan 100.000 Nederlandse Joden al was afgevoerd, kwam er een gecoördineerd verzet met kerkelijke inzet tot stand. Ook dit heeft een reden. De politieke elite van Nederland drukte, met de koningin, al in een vroeg stadium van de oorlog de kop. De gevluchte regering nam het merendeel van de prominente en sterke leiders mee die volgens Fein zo belang-rijk waren, en lieten de politieke instituties ongedeerd achter: ‘the native government of Holland had no clear gui-dance, and so accommodation [of the civilians] was higher.’ Bovendien ‘werkte de Duitse organisatie meestal wel, door het gebrek aan tegenautoriteiten die verzet boden tegen hun plannen.’ (Fein, 1979: 66 & 91) Omdat de hiërarchische structuren van voor de oorlog bleven bestaan, maar de kopstukken ervan afwezig waren, konden de Duitsers zo in de hoogste rangen van de instituties instappen en orders uitdelen, die gedwee door de Nederlanders werden uitgevoerd. Maar vaak was het niet eens nodig om sleutelposities door Duit-sers te laten vervullen: ‘Germans relied almost entirely on pre-war native bureaucracy and local officials nazified by local collaborators.’ (Fein, 1975: 56) Zo hadden de Duitsers meteen beschikking over een goed functionerende ad-ministratieve capaciteit om de uitvoer van Joden te organiseren.

De prominente Nederlanders die nog van zich lieten horen collaboreerden grotendeels met de Nazi´s. Neem bijvoorbeeld Colijn, voor de oorlog premier van Nederland, en zijn opvolger. Als hij hetgeen speci-ficeert dat ‘wij thans in het belang van ons volk zouden kunnen verrichten’, dat stelt hij dat het Rijk op het Europese vasteland de leiding zal hebben. ‘Het innemen van dit standpunt door Colijn heeft een enorm ef-fect gehad … omdat dit het parool was [de] houding tegenover de nieuwe omstandigheden te bepalen.’ (Charles, 1963: 194) Fein is nog scherper in haar observatie van Colijns gedrag: ‘Colijn, premier van ´33 tot ´39, verontschuldigde Hitler´s buitenlandse beleid door de ‘kwaadaardigheden van de democratie’ aan te vallen, en hij adviseerde zijn medeburgers om een compromis met het Derde Reich te bewerkstelligen.’ (Fein, 1979: 265) De instituties en departementen die voor de oorlog bestonden, bleven ook tijdens de oor-log bestaan, zij het nu onder Nazi-bestuur. Maar ook na de oorlog bleef alles intact. Zelfs de politieagenten en machinisten die bewust hielpen de joden af te voeren zijn niet vervolgd, tenzij ze het erg bont maakten. Men ging gewoon verder met werken, dikwijls onder een nieuwe baas maar vaak ook onder dezelfde.

In Nederland werd alles goed geregistreerd en bijgehouden. De zuilen administreerden goed hun eigen leden. Joden waren vrij gemakkelijk te herkennen omdat ze nergens bij hoorden, althans niet bij een van de zuilen. De sociale controle van onze zuilen maakte het bovendien moeilijker om verzet te plegen. Ook dat moest verborgen. In een gedifferentieerdere maatschappij dan Nederland is de toeschouwer in meerdere mate één actor en is het dus makkelijker anoniem te zijn. Het was voorts moeilijker te verdwijnen in Ne-derland, omdat Nederland de Noorse oerbossen of de Franse bergen ontbeert om in te verstoppen. Deze omstandigheden maken dat de segregatie van Joden in Nederland een groter succes was dan in andere be-zette landen.

3 Conclusie

Samenvattend kan worden gezegd dat het percentage vermoorde Nederlandse Joden op Duits niveau lag door een combinatie van de volgende redenen. Allereerst kende Nederland al in 1936 een sterke antisemi-tische beweging die voeten in de aarde kreeg door het falen van het kapitalisme in de ogen van de bevol-king gecombineerd met reeds aanwezige sociaaldarwinistische opvattingen. Daarnaast was de samenwer-king van de staat erg hoog – de politieke elite, die in andere landen de bevolking tot verzet maande, was ge-vlucht; de Duitsers troffen de bureaucratische instituties intact aan; de nog aanwezige prominenten lieten collaborerende geluiden horen. Voorts ging de segregatie van Joden erg gemakkelijk door een samenspel van de nog intacte administratieve instanties evenals door de verzuiling en de ijver van Nederlandse dienstdoende functionarissen. Als laatste bepaalde de isolatie van de Joden, mogelijk door het feit dat de Joden buiten de maatschappij vielen omdat ze zuilloos waren, mede dat vrijwel de gehele Joodse populatie van Nederland uitgeroeid werd. (Fein, 1979: 65) Aan deze ‘oppervlakkige’ oorzaken liggen diepere verkla-ringen ten grondslag die geheel binnen de realistische school passen: eigenbelang, macht als legitimiteit en continuïteit van de state of war helpen jammer genoeg mee het hoge aantal Joodse slachtoffers te verklaren.

BRONNEN:

Browning, C.

2004 Origins of the final solution: the evolution of Nazi Jewish policy 1939 – 42, London: Arrow

Burleigh, M.

2000 the Third Reich, New York: Hill & Wang

Charles, J.B.

1963 Van het kleine koude front, Amsterdam: De Bezige Bij

Connelly, J.

2005 Rule by inspriration, in: London Review of books, vol. 27 no.13

Doyle, M.W.

1999 Ways of war and peace, New York: Norton

Fein, H.

1975 the calculus of genocide: explaining national differences in jewish victimization during the holocaust – 1st findings

1979 Accounting for genocide: victims and survivors of the holocaust, London: Free press

Kogon, E.

1945 der SS-Staat. Das System der deutschen Konzentrationslager, Munchen: Kindler Verlag [1973]

Lemkin, R.

1944 Axis Rule in Occupied Europe: Laws of Occupation - Analysis of Government - Proposals for Redress, Washington, D.C.: Carnegie Endowment for International Peace, p. 79 - 95

GENOCIDE: EEN KWESTIE VAN DEFINITIE?

Door: Peer Schouten (2005)

Ik heb een muur laten optrekken voor de grote poort van de stad en ik heb de gevangenen daarin laten inmetselen. Ik heb een zeker aantal in mijn aanwezigheid levend laten villen en hun huiden op de muur laten spannen. Anderen heb ik aan kruisen of aan palen gehangen. De kantelen van de stad heb ik laten bekronen met de hoofden van de overwonnenen en hun licha-men heb ik benut als versierselen voor de vestingwerken.'

Aldus verheerlijkte de Babylonische heerser Aussurnasirpal (883-859 v.Chr.) zijn slachtingen onder vreemde volken (Amnesty In-ternational website)

- INLEIDING

Het concept 'genocide' gelinkt aan Turkije is een actueel politiek issue daar de het een punt is geworden in de discussie over de toetreding tot de EU. Ik zal in de pagina’s hieronder (de tekst lijkt door de vele voorbeelden groter dan hij daadwerkelijk is) aan-geven wat staten precies overeengekomen zijn met de Genocideconventie uit 1948; vervolgens zal ik de validiteit van deze conventie problematiseren aan de hand van twee voorbeelden: (1) Soeharto 1965 en (2) de Armeens-Turkse discussie over hetgeen tussen 1915 en 1917 plaatsvond. Aan de hand van deze twee casestudies zal ik proberen aan te tonen dat de focus op het talige begrip ‘genocide’ problematisch is. Blij-ken zal, dat een conventie zijn kracht en functionaliteit slechts ontleent aan de mate waarin betrokken partijen de overeenkomst onderschrijven. Feiten constateren, daar een interpretatie aan geven waaruit blijkt welke regels er van toepassing zijn is een kwestie van wilskracht en niet een feilloos ‘wetenschappelijk’ proces. Het is net zo wetenschappelijk en dus net zo feilbaar als de wetenschap. Of, om het simpeler te formuleren: een andere naam geven aan het beestje verandert het beestje nog niet.

- DE OVEREENKOMST

ge·no·ci·de (de ~ (v.), ~s)

1 stelselmatige uitroeiing van een ras of een volk => volkerenmoord

Van Dale taalweb

De Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide maakt deel uit van een serie vrijheids-beperkende verdragen die staten hebben getekend (in dit geval 133 staten). De vrijheid die hier wordt ingebonden is die van de staat jegens zijn individuele inwoners, maar ook die van staten om bij een andere staat de politieke soevereiniteit te doorbreken (Doyle, 1997: 387). Het Genocideverdag is bedoeld om ge-nocide te voorkomen en bestraffen. De staten kwamen in 1948 in het verdrag overeen dat genocide vanaf 1951 (voor een periode van tien jaar en daarna voor nog eens vijf jaar, met een opzegtermijn van zes maanden) te allen tijde een strafbare misdaad is. De ondertekenende landen zeggen tevens toe de binnen-landse wetgeving dientengevolge aan te passen (voor zo ver de grondwet dit toelaat) om de conventie pre-ventief tot uitvoering te brengen en vooral overtreding ervan te straffen. Betrokken partijen kunnen (maar hebben zichzelf dus niet verplicht) een beroep doen op hulp van ‘betreffende’ organen van de Verenigde Naties of op het Internationaal Gerechtshof, dat conflicten tussen staten beslecht.

- EEN KWESTIE VAN INTERPRETATIE: HET GEVAL SOEHARTO

Art. 9. Disputes between the Contracting Parties relating to the interpre-tation, application or fulfilment of the present Convention, […] shall be sub-mitted to the International Court of Justice at the request of any of the par-ties to the dispute.

Het is vreemd dat het Internationaal Gerechtshof het instituut is dat daden die tegen de conventie indrui-sen moet beoordelen; zij beoordeelt namelijk alleen conflicten tussen staten. Het Internationaal Strafhof bestond weliswaar nog niet, maar toch betreft genocide een ‘staatloos’ misdrijf, of, volgens de conventie zelf:

Actoren:

[…] constitutionally responsible rulers, public officials or private individuals.

Daad

(a) Genocide; (b) Conspiracy to commit genocide; (c) Direct and public in-citement to commit genocide; (d) Attempt to commit genocide; (e) Com-plicity in genocide.

Waarbij het slachtoffer is:

[…] genocide means acts committed with intent to destroy, in whole or in part, a national, ethnical, racial or religious group […].

De voornaamste slachtoffers van Soeharto waren communisten, leden van de Partai Komunis Indonesia. In bovenstaande definitie worden politiek overtuigden echter niet letterlijk beschermd tegen genocide – of liever, als een politieke groep omdat ze van die groep deel uitmaken stelselmatig worden afgemaakt, dan is er volgens de conventie geen sprake van genocide. De definitie van een ‘nationale groep’ is met een beetje wilskracht niet van toepassing omdat de communisten een internationale organisatie voorstonden te zijn, die in meerdere landen opereerde. Op religieus of etnisch gebied vormden de slachtoffers van Soeharto ook geen groep. Hierdoor valt wat Soeharto in 1965 onder andere de communisten aangedaan heeft bui-ten de strikte definitie van genocide zoals in het Genocideverdrag bepaald. Wat de Turken in WO I echter de Armeniërs aandeden valt er bijvoorbeeld wel onder bij gratie van het feit dat het zowel een etnische eenheid is als een religieuze groepering. Maar daarover zo meer.

Wanneer deze redenering gevolgd wordt, waarbij strikt op basis van de inhoud van de woorden bepaald wordt of iets een overtreding van deze conventie is, ontbreekt er echter een zekere geestesgesteldheid die het plegen van stelselmatige moord veroordeelt. Dat is in ieder geval het uitgangspunt van de overeenkomst en het politieke doel is het voorkomen van stelselmatige moord van een groep, of het nu op etnische of politieke gronden gebeurt. Want wat er in 1965 in Indonesië gebeurde valt strikt onder een binnenlandse massamoord, waarvoor Soeharto voor het Internationaal Strafhof aangeklaagd zou moeten zijn geweest. Daarmee is er geen sprake van genocide – de gebeurtenissen waren minstens net zo erg als een genocide (wellicht in theorie nog wel erger aangezien er niet eens een principe als nationale veiligheid aan ten grondslag lag, nee, het ging simpelweg om een politieke overtuiging) en noopten dan ook evenzeer tot internationaal ingrijpen, hoewel er van oorlog er ook geen sprake was. Soeharto trad wel extra wreed op in de hoop een gewelddadige reactie te krijgen van de aangevallenen en daarmee toch het predikaat van ‘bur-geroorlog’ te kunnen claimen. Volgens Betrand Russel in 1966: ‘in four months, five times as many people died in Indonesia as in Vietnam in twelve years’. Het precieze aantal slachtoffers wil nog wel eens tot discussies leiden.

De Sociaal-economische raad van de VN staat versteld over de internationale respons op de gebeurte-nissen: ‘Incredibly, to date the international community has failed to address the massacre of at least half a million persons in Indonesia orchestrated by General Soeharto during his rise to power in 1965–66. […] nearly four decades later the survi-vors of this massive crime against humanity as yet pass unrecognised.’ (SER, 2004) Wat er in Oost-Timor is gebeurd verdient echter ten zeerste de aandacht van de internationale gemeenschap. Volgens de Hoge Commissaris van de VN voor Mensenrechten Mary Robinson is er sprake van oorlogsmisdrijven in Oost-Timor. Ingrij-pen was destijds al gerechtvaardigd, zo meent Robinson, want ‘het argument dat de internationale ge-meenschap zich met het sturen van een internationale vredesmacht zou mengen in een intern conflict is niet overtuigend. Uit talloze resoluties […] blijkt dat de VN de annexatie van het eiland nooit hebben er-kend.’ Dat maakt het conflict een conflict tussen Indonesië en de internationale gemeenschap. (NRC: 1999) Wederom een kwestie van definitie, van analytisch onderscheid, dat niet voldoende blijkt om de rea-liteit te beïnvloeden. De internationale gemeenschap heeft met de VN niet genoeg macht om de resoluties mee te bekrachtigen of in ieder geval te beargumenteren. Het argument van de stok blijft het beste argu-ment.

- HET MODELVOORBEELD VAN GENOCIDE

‘Het doel van de oorlog is niet de linies te herdefiniëren, maar de vijand fysiek te an-nihileren. Door deze methode zullen wij de vitale levensruimte verkrijgen die wij no-dig hebben. Wie spreekt vandaag nog over het bloedbad onder de Armenen?’

-Hitler, een week voor de Duitse inval in Polen

Vanaf 1908 probeert het Comité voor Eenheid en Vooruitgang, bijgenaamd de Jonge Turken, (een her-vormingsgezinde militaire beweging in Turkije) een onafhankelijke, nationale Turkse staat te ontwikkelen. Dit werd aanvankelijk gesteund door de vele Armeniërs in het Rijk. Maar het denken van de Jonge Turken sloot ook aan op de ideeën van Ziya Gökalp, de Turkse denker die meende dat de Turken een nationale staat moesten ontwikkelen die vrij was van het multi-etnische en multireligieuze karakter dat het in die tijd kende. Deze ‘turkificatie’ laat zien dat bepaalde groepen in Turkije rond de eeuwwisseling wel degelijk bij Europa hoorde qua tijdsgeest – in heel Europa immers ontwikkelden zich nationalistische ideeën. Dat de jonge officieren daarbij in de praktijk wel erg rigoureus te werk gingen en niet alleen de imperialistische Engelsen, Fransen en Duitsers wegjaagden maar tevens alle christenen en specifiek de Armeniërs. Een-maal in het politieke zadel schoten ze hun idealen voorbij door alles wat ook maar enigszins minderheid te noemen valt te onderdrukken of uit te roeien – de resterende Armeniërs, Albanezen en Arabieren. Hier-mee is er met terugwerkende kracht sprake van genocide.

De aflatende media-aandacht en lange tijd uitblijvende erkenning van de Turks-Armeense genocide kwestie is aanleiding voor sommige historici om te beweren dat de hier besproken genocide een precedent schiep voor de spoedig volgende genociden (Power, 2002: 23). Maar nog steeds is men het over de gehele wereld niet eens over het feit of er al dan niet sprake is van een overtreding van het Genocideverdrag. De Verenigde Staten hebben de genocide nog niet officieel erkend, en dat de definitie van genocide en de vraag of deze term van toepassing is op de Armeens-Turkse kwestie nog steeds tot hevig debat leidt, is mooi te zien aan de website Wikipedia, een encyclopedie waar gebruikers de pagina’s zelf mogen bewerken. Opmerkingen worden genuanceerd en terugveranderd:

Een anonieme gebruiker (130.89.1.19) heeft zojuist een

"Volgens algemeen geaccepteerde wetenschappelijke bronnen zijn anderhalf van de twee miljoen Armeniërs omgekomen in 1915."

veranderd in

"Volgens de beweringen zijn er anderhalf miljoen van de twee miljoen Armeniërs omgekomen in 1915. Een slachtoffer getal boven de 500.000 is echter moeilijk haalbaar omdat het voor de Tur-ken logistiek onhaalbaar zou zijn om zo'n groot aantal mensen tot deportatie te dwingen. "

nadat ik een andere opmerking ("of er uberhaupt genocide al dan niet gepleegd is moet eigenlijk nog verder onderzocht worden") van hem/haar al weggehaald heb. Ik heb geen zin in een edit-war, maar met deze en andere wijzigingen van 130.89.1.19 is het nu geen NPOV artikel meer. Robotje 10 jan 2005 03:20 (CET)

(zie originele site hier)

De omstreden historicus Bernard Lewis beweert dat de Armeens-Turkse kwestie geen genocide betreft omdat de Armeniërs simpelweg een concurrerend volk constitueerden dat een ‘reële’ bedreiging vormde voor de (Jonge) Turken; twee volken die strijden om eenzelfde land is een staat van (burger?)oorlog en dus geen zaak voor het Internationale Gerechtshof maar wellicht eerder voor het Internationale Strafhof. Dit laatste bestond echter nog niet. De Turken ‘deporteerden’ (zo meent Lewis) de Armeniërs en daar stierven er een heleboel bij (Mango, Times, 2004). De vraag is of er met opzet ‘ruw’ werd gedeporteerd zodat er een heleboel Armeniërs stierven of dat dit als ‘onbedoeld gevolg’ moet worden beschouwd. In het laatste geval is men wat bij een deontoloog als Kant betreft niet strafbaar – het gaat immers om de intentie van de han-deling – terwijl een consequentialistischer denker de gebeurtenis onmiddellijk als zijnde genocide zou om-schrijven. Hoe belangrijk denkbeelden zijn voor de ‘simpele’ beschouwing van feiten blijkt maar weer.

Turks premier Ergodan heeft onlangs een resolutie van de Europese Unie verworpen die Turkije op-roept de moord op een miljoen Armeniërs te erkennen. De niet-bindende resolutie moet worden gezien in het kader van de toetredingsonderhandelingen die ‘toevallig’ volgden op de resolutie. Waar de Turkse denkbeelden een eeuw geleden perfect pasten in het Europese kader, is dat tot de genocide onderkend is wat minder het geval voor het heden. Europa wil Turkije best toelaten, alleen dan moeten we het verleden wel even netjes afwerken. Turkije denkt er echter niet over. Tot de erkenning van de genocide expliciet als voorwaarde wordt gesteld voor toetreding tot de EU, ziet het er niet naar uit dat Turkije uit eigen bewe-ging de hand uit de zak trekt en deze de Armeniërs toesteekt. De Turks-nationalistische beweging in Ne-derland geeft een typerende reactie op het gebeurde (zie hier). Dat er in Turkije nog een sterk taboe heerst, blijkt uit de opschudding die de impliciete erkenning van de genocide door de bekende Turkse schrijver Pamuk veroorzaakte.

De Armeniërs op hun beurt weigeren samen te werken met een commissie van de Turkse regering die de voorvallen tijdens de oorlog wil onderzoeken. Voor hen kan dit alleen betekenen dat men het Armeen-se oordeel over de genocide wil nuanceren of zelfs wil veranderen. En door de inmiddels opgelaaide me-dia-aandacht is het voor de Armeniërs onmogelijk een eventuele concessie te accepteren – zelfs moord zou er niet ingaan.

- CONCLUSIE

Het is niet onverwacht, misschien zelfs een beetje laat dat deze conventie in 1948 werd opgetekend. In-middels waren er op de Turks-Armeense genocide enkele andere massamoorden geïnspireerd, waarvan de Holocaust, die overigens qua techniek wel erg leek op de Armeense, de heftigste was. De gedachte ‘dit nooit meer’ gold voor meerdere zaken maar zeker voor volkerenmoord. Uit de discussie om de definitie van de moord op een vooralsnog niet onomstreden aantal Armeniërs blijkt echter maar weer de kracht van denkbeelden. Het is voor een groot deel van de wereldbevolking ongetwijfeld duidelijk dat er sprake is van genocide wanneer we het over de Turks-Armeense kwestie hebben; voor een niet onaanzienlijk deel echter lijkt het tegenovergestelde onbetwistbaar. Het is daarom zaak voor eenieder op zich om kritisch na te gaan wat de status is van voor die personen belangrijke aangelegenheden. Het Genocideverdrag doet aan als een formele (lees: vormelijke) ethische uitspraak of een uiting van een geestelijke dispositie van de ondertekenende partijen maar het wordt geïnterpreteerd en bediscussieerd alsof het een gerechtelijke uit-spraak met een hoge inhoudelijke waarde was. Variabelen als ‘groep’ en ‘stelselmatige moord’ zijn dan nog wel eens voor discussie vatbaar, en ‘autoriteiten’ kunnen het wel eens mis hebben.

- BIBLIOGRAFIE

• http://www.yale.edu/lawweb/avalon/un/genocide.htm (geraadpleegd: 12-10-2005)

• http://www.nrc.nl/W2/Lab/Oost-Timor/070999f.html (NRC 1999, geraadpleegd: 13-10-2005)

• http://turkijenu.web-log.nl/log/3685402 (geraadpleegd: 13-10-2005)

• http://nl.wikipedia.org/wiki/Overleg:Armeense_genocide (geraadpleegd: 13-10-2005)

• M.W. Doyle - Ways of war and peace, New York: Norton, 1999

• Samantha Power - A Problem from Hell, Londen: Flamengo, 2002

• Andrew Mango - The definition, in: Times literary supplement, 17 September 2004